Światowe wystawy EXPO od początku są manifestem nowoczesności. Elementem międzynarodowej rywalizacji w dziedzinie kultury, sztuki, gospodarki i co ważne, architektury. Architektura jest tu elementem konfrontacji i propagandy, środkiem masowego przekazu idei.

Pokazem aktualnych możliwości kraju w wielu istotnych dla niego dziedzinach. Musi więc sprostać nie tylko wątkom symbolicznym – narodowym, ale przede wszystkim utylitarnym – właściwej organizacji spektaklu dla zwiedzających. Pawilony wystawowe są nie tylko komunikatorami poziomu estetyki kraju, ale przede wszystkim manifestem innowacyjności. Wiele z nich to kamienie milowe w historii cywilizacji, które wytyczyły nowe obszary poszukiwań, przekraczając limity rozpiętości, wysokości i technologii. Wykraczały wielokrotnie poza ustalone normy estetyki. To im właśnie zawdzięczamy narodziny awangardy.

Crystal Palace (Londyn, 1851) Josepha Paxtona zaproponował nieznany dotąd model „flowing space”, przy użyciu standaryzowanych elementów z żeliwa, drewna i szkła. Kolejnym krokiem w ewolucji była wystawa EXPO w Paryżu w 1889 r., gdzie wzniesiono 2 istotne budowle: Palais des Machines Ferdynanda Duterta o rozpiętości 111 m w systemie trójprzegubowym i wieżę Gustave’a Eiffela, o niespotykanej wtedy wysokości 300 m. Wyjątkowym osiągnięciem stał się obiekt Le Corbusiera – pawilon l’Esprit Nouveau, na paryskiej wystawie EXPO w 1925 r. pt. „Sztuka dekoracyjna i przemysł współczesny”. Wtedy Polska zadebiutowała swoim narodowym pawilonem w estetyce klasyczno-ekspresjonistycznej (Józef Czajkowski z zespołem), który wieńczył szklany świetlik-kryształ, odwołujący się do Glass Pavilion i Alpinie Architektur Brunona Tauta. Mimo zdobycia Grand Prix, nie był przykładem awangardy. Prawdziwym zwycięzcą był Le Corbusier oraz Konstanty Mielnikow, twórca konstruktywistycznego pawilonu radzieckiego.

Następna ważna wystawa miała miejsce w Barcelonie w 1929 r., gdzie Ludwig Mies van der Rohe zaprezentował pawilon niemiecki, który stał się kolejnym krokiem w ewolucji idei modernistycznej. Pochód nowoczesności został zahamowany przez wielki kryzys oraz ideologie totalitarne. Awangarda zeszła na drugi plan, a klasyka zyskała społeczny aplauz. Podsumowaniem tego była kolejna paryska wystawa z 1937 r. Większość pawilonów, na czele z niemieckim Alberta Speera i radzieckim Borysa Jofana, przyoblekła kostium monumentalnego klasycyzmu. Polski pawilon miał podwójną konotację estetyczną. Rotunda Honorowa Bohdana Pniewskiego i Stanisława Brukalskiego odwołała się do tradycji, a Pawilon Gospodarczy Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy do transparentnego funkcjonalizmu. Został nagrodzony przez Jury. Następny polski pawilon (Jan Cybulski, Jan Galinowski i Felicjan Kowarski) powstał na EXPO w 1939/1940 w Nowym Jorku, mając symbolikę niezależności II Rzeczpospolitej, okupowanej wówczas przez III Rzeszę. Jego klasyczna estetyka różniła się znacznie od organicznej formy znanego pawilonu fińskiego Alvara Aalto. Wtedy Oskar Niemeyer zadebiutował znakomitym pawilonem Brazylii. W historii architektury ważną rolę odegrały kolejne obiekty. Pawilon firmy Philips (Le Corbusier, Bruksela 1958) o betonowej powłoce namiotowej, a także 3 progresywne z EXPO w Montrealu 1967 r.: pawilon USA w formie kopuły geodezyjnej (Richard Buckminister Fuller), pawilon niemiecki w formie membrany namiotowej na linach stalowych (Frei Otto, Rolf Gutbroad) oraz jednostka mieszkalna „Habitat Flats” (Moshe Safdie). Polska nie budowała własnych obiektów. Dopiero po 60-letniej przerwie, na EXPO w Hanowerze w 2000 r. powstał pawilon Wojciecha Obtułowicza. W prostej stalowo-szklanej strukturze osłoniętej sklejką drewnianą ustawione zostały kopie architektury wernakularnej. Czy była to innowacja? Wtedy pracownia MVRDV pokazała konceptualny pawilon z kilkoma poziomami krajobrazu holenderskiego. Następne EXPO odbyło się w Aichi w 2005 r. Krzysztof Ingarden zrealizował wnętrze i komputerową ondulację wiklinowej powłoki polskiego pawilonu. Obiekt został obsypany nagrodami.

Dziś śledzimy z uwagą wystawę EXPO 2010 w Szanghaju i sukcesy polskiej budowli (Wojciech Kakowski, Marcin Mostafa i Natalia Paszkowska), która przywołuje model architektury-rzeźby, origami ze sklejki, z otworami wycinanki ludowej. Jej pochylnie miały być dla mas, w czym widać ideową zbieżność z Operą w Oslo (Snøhetta).

Czym są światowe wystawy EXPO? Festiwalem innowacyjności? A może tylko spektaklem próżności, odwracającym uwagę od rzeczywistych problemów architektury? Mam nadzieję, że niniejsza Archivolta rozwieje wątpliwości w tej mierze. Przyjemnej lektury i udanego

wypoczynku.

Ryszard Nakonieczny

 

 

6–8
Wprowadzenie do lektury „Obrazu Miasta” autorstwa Kevina Lyncha | Wojciech Kosiński

 

10
Pasja i pragmatyzm | Stefan Kuryłowicz, Ewa Kuryłowicz

 

11–15
Mosty mieszkalne | Joanna Barwicka

 

17–22
EXPO 2010 Shanghai | Monika Budniak

 

24–28
SANAA laureatem Pritzkera 2010 | Anna Tertel

 

29–35
Wienerberger Brick Award 2010 | Innowacyjna i kreatywna architektura

z cegły ceramicznej nagrodzona po raz czwarty 

 

36–38
Périphériques | Wojciech Czapnik

 

41–43
Rzym, architektura współczesna | Kajetan Wiecha, Ryszard Nakonieczny

44
FTA wykłady w Szczecinie, sezon 2009/2010 | Katarzyna Baranowska, Tomasz Maksymiuk

 

46–51
Młodzi architekci z Niemiec, Wystawa w Ostrawie | Romana Schneider

 

54–55
arcyARCHIwizje – spotkania z architektami | Wojciech Wycichowski

 

58–61
„Salony” Krakowa | Jan Kurek

 

62–64
Krakowskie „żyletkowce” | Małgorzata Włodarczyk

 

65–66
PRO-REVITA Łódź 2010 | Justyna Wojtas

 

67
Docieplenie obiektów zabytkowych od wewnątrz |Piotr Harassek / Xella [art. sponsorowany]

 

68–70
Stan subtelnej równowagi | Magdalena Żmudzińska-Nowak

 

71–75
Przestrzeń odnaleziona. Koncepcja organizacji ruchu w śródmieściu Katowic |

Ewa Piątek, Henryk Piątek

 

76–77
INFATEC ...innowacyjny system ociepleń z klinkierem JACOB [art. sponsorowany]

 

78–79
Brama. Łączenie śródmieścia Katowic nasypem | Bartłomiej Święs

 

80–82
W poszukiwaniu nowej formy | Beata i Witold Goczołowie

 

83
YTONG: Dom 2020 | Xella [art. sponsorowany]

 

84–85
Lubię nietypowe rozwiązania | rozmowa Agnieszki Michalik z Jakubem Potoczkiem

 

86–87
Wypełnienia balustrad, loggii, balkonów z płyt cementowo-drzazgowych | CETRIS               

CETRIS [art. sponsorowany]

 

88–89
Wielka transformacja przestrzeni – adaptacja, rewitalizacja, stara struktura dla nowych potrzeb |

Bogumiła Krystek-Kucewicz

 

90–91
Między formą a ideologią. Architektura polska XX wieku. Ogólnopolska konferencja naukowa |

Krzysztof Ziental

 

92–93
Ludzie starzy w środowisku zamieszkania | Adam Bartoszek, Elżbieta Niezabitowska,

Beata Kucharczyk-Brus

 

94–95
Spotkania Komisji Architektury XX wieku Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS | 
Małgorzata Włodarczyk